Eczema Bayi & Susu Ibu: Hubungan, Punca Flare dan Cara Uruskan (2025)

Bagi ramai ibu di Malaysia, penyusuan susu ibu adalah pilihan utama kerana ia penuh nutrisi dan antibodi semula jadi. Namun apabila bayi mengalami eczema, timbul kerisauan sama ada makanan yang diambil ibu boleh mempengaruhi keadaan kulit anak. Artikel ini akan mengupas bukti sains, makanan pencetus yang perlu diperhatikan, serta langkah praktikal untuk ibu menyusu menguruskan eczema bayi tanpa perlu menghentikan penyusuan.

Apa Itu Eczema Bayi?

Eczema bayi atau atopic dermatitis ialah keadaan kulit kronik yang menyebabkan kulit kering, gatal, merah, dan kadangkala melecet. Ia kerap muncul dalam tahun pertama kehidupan, biasanya di pipi, dahi, lipatan siku, atau belakang lutut. Walaupun tidak berjangkit, ia boleh menjejaskan tidur bayi dan emosi keluarga. Sebahagian bayi akan mengalami pengurangan simptom apabila membesar, tetapi ada juga yang berlarutan sehingga dewasa. Rujuk panduan beza eczema dengan ruam biasa untuk elakkan kekeliruan diagnosis.

Susu Ibu & Eczema: Apa Kata Kajian?

Kajian menunjukkan bahawa penyusuan susu ibu eksklusif sekurang-kurangnya 4–6 bulan pertama boleh mengurangkan risiko alergi dan eczema pada bayi berisiko tinggi. Susu ibu mengandungi antibodi, lactoferrin, serta faktor imun yang membantu melindungi usus bayi daripada keradangan. Walau bagaimanapun, ada juga laporan klinikal yang menunjukkan sebilangan kecil bayi eczema boleh mengalami flare selepas ibu mengambil makanan tertentu, terutamanya produk tenusu dan kacang.

Secara keseluruhan, majoriti bayi mendapat manfaat daripada susu ibu, dan risiko flare akibat makanan ibu jauh lebih rendah berbanding manfaat menyusu. Penting untuk faham bahawa eczema adalah penyakit multifaktorial iaitu gabungan genetik, persekitaran, dan penjagaan kulit, bukan sekadar diet ibu.

Kajian Klinikal & Statistik

Beberapa kajian antarabangsa telah meneliti kaitan antara susu ibu dan eczema. Kajian kohort di Eropah mendapati kira-kira 30% bayi eczema mempunyai flare yang berkait dengan diet ibu, manakala selebihnya tidak terkesan. Di Asia, termasuk Malaysia, angka ini lebih rendah iaitu sekitar 10–15% sahaja yang sensitif terhadap makanan dalam susu ibu. Ini menunjukkan bahawa walaupun wujud hubungan, ia hanya berlaku pada sebahagian kecil bayi.

Dalam laporan Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM), penyusuan susu ibu eksklusif masih disyorkan kerana manfaatnya jauh melebihi risiko. Malah, bayi yang mendapat susu ibu eksklusif selama 6 bulan pertama lebih jarang dimasukkan ke hospital akibat jangkitan berbanding bayi yang diberi formula. Kesimpulannya, breastfeeding tetap asas terbaik walaupun ada isu eczema.

Bagaimana Protein Makanan Masuk ke Susu Ibu?

Apabila ibu mengambil makanan seperti susu lembu atau telur, sebahagian kecil protein tidak tercerna sepenuhnya boleh diserap ke dalam darah dan seterusnya diekskresikan ke dalam susu ibu. Bagi kebanyakan bayi, jumlah protein ini terlalu kecil untuk menyebabkan masalah. Tetapi bagi bayi dengan sistem imun yang hipersensitif, ia boleh mencetuskan reaksi keradangan pada kulit. Mekanisme ini sama seperti alergi makanan langsung pada bayi yang lebih besar, cuma kali ini protein dihantar melalui susu ibu.

Kajian klinikal mendapati bahawa kepekatan protein dalam susu ibu bergantung pada jenis makanan, jumlah yang dimakan, dan masa selepas makan. Sebagai contoh, protein susu lembu boleh dikesan dalam susu ibu beberapa jam selepas pengambilan produk tenusu.

Senarai Makanan Ibu Menyusu yang Boleh Jadi Pencetus

Berikut ialah makanan yang paling kerap dilaporkan ibu bapa sebagai pencetus flare eczema pada bayi:

• Produk tenusu: susu lembu, keju, yogurt, ais krim, susu pekat manis.
• Kacang tanah dan tree nuts: badam, walnut, pistachio.
• Telur: putih telur lebih mudah mencetuskan reaksi berbanding kuning.
• Makanan laut: udang, ketam, sotong, ikan tertentu (contoh: ikan pari, tenggiri).
• Gluten/gandum: roti, biskut, mee berasaskan tepung gandum.
• Makanan tempatan lain: santan pekat, belacan, ikan bilis kering, budu, tempoyak.

Senarai penuh makanan pencetus boleh dirujuk di artikel makanan pencetus eczema bayi.

Panduan Pemakanan Ibu Menyusu di Malaysia

Makanan harian masyarakat Malaysia kaya dengan rempah, santan, dan bahan fermentasi. Walaupun kebanyakan makanan ini selamat, ada beberapa yang perlu diberi perhatian:

• Nasi lemak: Nasi dan timun selamat, tetapi sambal pedas dan ikan bilis kering boleh jadi pencetus pada sesetengah bayi.
• Teh tarik & kopi: Kafein tidak mencetuskan eczema secara langsung, tetapi boleh mengganggu tidur bayi. Tidur tidak cukup boleh memperburuk eczema.
• Masakan bersantan: Santan pekat tinggi histamin, sesetengah bayi sensitif. Cuba kurangkan kuantiti dahulu sebelum pantang penuh.
• Seafood tempatan: Udang galah, ketam bunga, sotong sering dikaitkan dengan flare. Tetapi ikan kembung, selar, atau salmon lebih selamat.
• Makanan berjeruk atau fermentasi: Cencaluk, tempoyak, budu tinggi histamin, perlu diperhatikan.

Prinsipnya: cuba kurangkan makanan berisiko tinggi dahulu, tetapi jangan pantang semua makanan Malaysia kerana majoritinya masih boleh diambil dengan selamat.

Perlukah Semua Makanan Berisiko Dielakkan?

Tidak. Pantang semua makanan berisiko boleh menjejaskan kesihatan ibu. Kekurangan kalsium, vitamin D, dan protein boleh menjejaskan pengeluaran susu. Oleh itu, pantang hanya dilakukan apabila ada bukti jelas sesuatu makanan mencetuskan flare pada bayi. Prinsipnya ialah “observe, record, and act” Perhatikan simptom, catat makanan yang diambil, dan buat keputusan secara berstruktur.

Jika ibu ingin mencuba diet eliminasi, lakukan satu demi satu, contohnya hentikan produk tenusu selama 2–3 minggu dan lihat perubahan pada kulit bayi. Jika tiada perubahan, makanan itu mungkin bukan pencetus sebenar.

Cara Praktikal Uruskan Diet Semasa Menyusu

• Catat food diary: rekodkan makanan harian dan keadaan kulit bayi.
• Lakukan elimination diet terarah: elakkan hanya satu makanan berisiko untuk 2–3 minggu sebelum membuat kesimpulan.
• Fokus nutrisi positif: tambah makanan kaya omega-3 (ikan salmon, sardin), probiotik (tempe, yogurt bebas pencetus), serta sayuran hijau.
• Rancang hidangan seimbang: pastikan ibu tetap mendapat cukup tenaga dan nutrien.

Contoh Menu Harian Ibu Menyusu Mesra Eczema

Sarapan: oat dengan buah segar dan susu oat.
Tengah hari: nasi putih, ayam kukus, sayur rebus, buah betik.
Minum petang: kuih tradisional berasaskan tepung beras seperti kuih seri muka.
Makan malam: ikan kukus (selamat seperti salmon/kembung), sayur brokoli, ubi keledek rebus.

Contoh Senario Realistik

Seorang ibu mendapati bayi mengalami ruam pada pipi setiap kali beliau minum susu segar atau makan keju. Selepas menghentikan semua produk tenusu selama 3 minggu, simptom bayi reda dengan ketara. Apabila beliau cuba semula keju dalam diet, simptom kembali. Ini memberi petunjuk bahawa protein tenusu mungkin pencetus. Namun, untuk ibu lain, walaupun mereka makan pelbagai makanan termasuk tenusu dan kacang, bayi tidak menunjukkan perubahan. Senario ini membuktikan bahawa setiap bayi eczema unik dan perlu pendekatan berbeza.

Mitos Popular Tentang Susu Ibu & Eczema

Bila Perlu Jumpa Doktor atau Pakar?

• Jika eczema bayi kekal teruk walaupun ibu cuba pelbagai kaedah kawalan diet.
• Jika ada tanda alahan serius seperti muntah, cirit-birit, bengkak bibir, atau kesukaran bernafas.
• Jika berat badan bayi tidak naik mengikut carta pertumbuhan.

Pakar pediatrik atau dermatologi boleh mencadangkan ujian alergi kulit atau darah. Dietitian pula boleh membantu merancang diet seimbang untuk ibu tanpa menjejaskan kualiti susu.

Soalan Lazim

Perlukah berhenti breastfeeding jika bayi eczema?

Tidak. Susu ibu tetap pilihan terbaik kerana manfaatnya jauh lebih besar. Fokus hanya pada pencetus tertentu.

Bila perlu tukar kepada susu formula khas?

Formula hypoallergenic hanya diperlukan jika doktor mengesahkan alergi makanan serius yang tidak boleh dikawal dengan breastfeeding.

Adakah susu kambing lebih sesuai untuk bayi eczema?

Tiada bukti kuat. Protein susu kambing boleh menyebabkan alahan silang dengan protein susu lembu.

Bolehkah ibu minum kopi atau teh?

Kafein tidak mencetuskan eczema secara langsung, tetapi boleh mengganggu tidur bayi. Tidur yang terganggu boleh menjadikan eczema lebih teruk. Minum dalam jumlah sederhana.

Adakah stress ibu menyusu boleh memberi kesan?

Stress tidak menyebabkan eczema, tetapi boleh mempengaruhi kualiti tidur ibu & bayi. Tidur yang tidak mencukupi meningkatkan risiko flare eczema.

Perlukah ambil supplement khas?

Fish oil dan probiotik berpotensi membantu, tetapi kesannya berbeza antara individu. Rujuk doktor sebelum mengambil sebarang supplement semasa menyusu.

Kesimpulan

Susu ibu kekal sebagai pilihan terbaik walaupun bayi ada eczema. Walaupun sesetengah makanan ibu boleh memberi kesan, tidak semua bayi sensitif terhadap diet. Jangan pantang melampau sehingga menjejaskan kesihatan ibu. Sebaliknya, gunakan pendekatan bijak: catat, pantau, dan rujuk pakar jika perlu. Dengan strategi ini, penyusuan susu ibu dapat diteruskan dengan selamat sambil membantu bayi mengawal eczema.

Untuk bacaan lanjut, rujuk senarai makanan pencetus eczema bayi dan eczema bayi: panduan lengkap.

Embedded JavaScript